مترونوم چیست؟
مترونوم وسیله ای است که پالس یا صدای ضربه‌ای با فاصله زمانی یکسان تولید میکند. استفاده بهینه از این وسیله به نوازندگان کمک میکند تا علاوه بر ایجاد نظم در تمرین قطعات موسیقی و اتود‌ها، ذهن و گوش موسیقایی بسیار ورزیده ای نیز تربیت کنند. مترونوم انواع مختلفی دارد که در اینجا به معرفی مختصری در این خصوص بسنده می‌کنم، اما برای آشنایی بهتر با این وسیله، می‌توانید مطلب تاریخچه مترونوم را نیز مطالعه کنید که شاید بسیار هم برای شما جالب و جذاب باشد.
ساختار مترونوم های مکانیکی بسیار ساده است. این وسیله دارای یک کوک و یک وزنه برای تنظیم سرعت می‌باشد و در برخی از آن ها یک دکمه هم در کنار دستگاه تعبیه شده که با تنظیم آن بر روی تقسیم بندی درج شده، بر روی ضرب اول از هر سیکل زنگی زده می شود و بدین ترتیب آن ضرب را مؤکد (تأکید دار) می‌شنویم. اما مترونوم های دیجیتالی دارای تنظیمات مفصل تری هستند. شما می توانید با تنظیم مترونوم دیجیتال خود بر روی نت سیاه عملکرد آن را شبیه به مترونوم مکانیکی کرده و همچنین می‌توانید با فعال کردن گزینه ی تاکید، حالت تاکید را که در مترونوم مکانیکی هم وجود دارد شبیه سازی کنید.
قبل از شروع تمرین موسیقی با مترونوم، لازم است برای مدتی کوتاه با مترونوم وقت بگذرانید و بر روی هماهنگی خود با دستگاه کار کنید. این کار را در چندین سرعت (تمپو) مختلف انجام دهید و تمرکز خود را بر روی سر ضرب فرود آوردن پا قرار دهید. معمولا پا و ذهن تمایل به بالا بردن سرعت دارند به طوریکه معمولا هنرآموز از سرعت مترونوم پیش می‌افتد و گاهی عقب می‌افتد! پس تمرین و هماهنگ شدن با مترونوم تا جایی که احساس راحت بودن با دستگاه را کسب کنید، بسیار حائز اهمیت است.
تکنیک اول
تکنیک اول قدرت تفکیک ذهنی دو نوع زمانبندی (مثلا چنگ و دولاچنگ) می باشد.
با فرض اینکه در کسر میزان چهار چهارم هستیم، در هر ضرب پای هماهنگ با مترونوم، دو نت چنگ اجرا کنید، و در میزان بعد در هر ضرب چهار نت دولاچنگ اجرا کرده و این کار را تا چند دقیقه ادامه دهید. میتوان این کار را بر روی یک تک نت (مثلاً سُل) و یا یک توالی نتی (مثلاً دو می سُل می) انجام دهید.
این تکنیک مهارت شنیداری شما را در تفکیک این دو نوع زمانبندی بسیار تقویت میکند. همین تمرین را با نت های دولاچنگ و سیکستوله تکرار کنید. یعنی در میزان اول در هر ضرب چهار نت و در میزان بعد در هر ضرب شش نت اجرا کنید. می توانید همین تمرین را بین نت های تریوله/دولاچنگ، دولاچنگ/پنتوله، پنتوله/سیکستوله، و سیکستوله/سپتوله تکرار کنید و در مدت زمانی کوتاه شاهد نتایج فوق العاده در پیشرفت مهارت شنیداری خود خواهید بود.
تکنیک دوم
تکنیک دوم بالا بردن سرعت یک اتود یا عبارت موسیقایی همراه با مترونوم می‌باشد. معمولا یک قطعه موسیقی از عبارت های متعدد تشکیل می‌شود و هر عبارت می‌تواند یک ملودی ساده و یا ترکیبی پیچیده از نت ها، آکوردها و تکنیک ها باشد. اجرای یک عبارت پیچیده شاید حتی برای یک نوازنده حرفه ای، در اولین تلاش میسر نباشد در چنین شرایطی استفاده از مترونوم می‌تواند بسیار کارگشا باشد.
مترونوم را بر روی یک سرعت بسیار پایین، مثلا تمپو ۶۰ تنظیم کرده و سعی کنید عبارت مورد نظر را با وسواس و بدون اشتباه، همراه با مترونوم اجرا کنید. در این نوع تمرین، دقت هماهنگی با مترونوم تا حد میلی ثانیه اهمیت پیدا میکند. پس تمرکز کنید تا ذره ای از ضرب مترونوم جلو و یا عقب نباشید. بعد از مدتی که احساس کردید اجرای دقیق در این تمپو کار مشکلی نیست، تمپو را کمی افزایش دهید.
در این مرحله معمولا بسته به میزان مشکل بودن قطعه واحد ها را ده تایی و یا پنج تایی در نظر می‌گیریم. یعنی مثلا تمپو بعدی ۶۵ و یا ۷۰ خواهد بود. مجدداً بعد از چند دقیقه وقتی احساس کردید در تمپو حاضر راحت هستید تمپو را کمی افزایش دهید و به تمرین ادامه دهید.
پس از چند مرحله افزایش به جایی می رسید که احساس می‌کنید اجرا برای شما بسیار مشکل و چالش برانگیز شده است. اینجا همان جاییست که اکثر هنرجوها تمرین را به اتمام می‌رسانند! خب این کار صد درصد اشتباه است و اتفاقاً این مرحله مهم ترین قسمت تمرین است. باید چند سِت در این مرحله بمانید. یعنی چند دقیقه تمرین، یک یا دو دقیقه استراحت و دوباره تمرین تا جایی که در این تمپو احساس راحت تری کنید.
حال می‌توانید کمی سرعت را افزایش دهید. در این مرحله به دلیل بالا بودن تنش و مشکل تر بودن چالش، واحد ها رو کوچکتر در نظر گرفته، مثلا سه یا دو عدد شماره مترونوم را افزایش دهید. این کار را تا حد توان ادامه دهید و در سخت ترین مراحل عدد تمپو را حتی تک تک بالا برید! مثلا ۱۴۱، ۱۴۲ و … در مرحله آخر یک واحد نسبتا بزرگ مثلا بیست یا سی عدد از تمپو کم کنید و سعی کنید دقایقی در این تمپو عبارت مورد نظر را با کیفیت تمرین کنید.
این تمرین را روزانه تکرار کرده و سعی کنید هر روز اعداد را کمی از روز قبل بالاتر ببرید و همیشه سعی کنید تا فرای حد مورد نیاز پیش بروید.
تکنیک سوم
تکنیک سوم تکرار تکنیک دوم به صورت اجرای فورته (با شدت ضربه بالا) در تمپوهای بالا!
مثلا اگر تمپو هدف شما ۱۳۰ است، ابتدا با اجرای فورته (محکم زدن) و به صورت تدریجی و با هر سختی، تا تمپو ۱۵۰ یا ۱۶۰ پیش بروید، سپس تمپو را بلافاصله به ۱۳۰ کاهش داده و در این تمپو با دینامیک (شدت ضربه) عادی تمرین کنید و چند دقیقه ادامه دهید.
تکنیک چهارم
تکنیک چهارم تمرین آکوردها با مترونوم می‌باشد. گاهی در یک عبارت موسیقایی یک توالی کوتاه یا بلند آکوردی ظاهر می‌شود و یا گاهی شما در حال اجرای ریتم هستید و باید بتوانید به راحتی از آکوردی به آکورد دیگر حرکت کنید. در این شرایط نیز استفاده از مترونوم بسیار کارگشا خواهد بود.
ترجیحاً آکوردها را در گروه های دوتایی تمرین کنید. به این ترتیب که در یک توالی آکوردی، ابتدا بر روی دو آکورد اول تمرکز کرده و مترونوم را روی یک تمپو پایین مثلا ۶۰ قرار داده و سپس سه ضرب برای حرکت از آکوردی به آکورد دیگر فرصت بگذارید. بعد از مدت کوتاهی تمپو را ده عدد بالا برده و مجدداً همان تمرین را تکرار کرده و سپس ده عدد دیگر تمپو را افزایش دهید.
این کار را تا تمپو ۱۲۰ ادامه دهید و پس از یک استراحت کوتاه یک تا دو دقیقه ای، به تمپو ۶۰ برگشته و این بار برای حرکت از آکوردی به آکورد دیگر دو ضرب فرصت بدهید. دوباره با واحد های ده تایی تا تمپو ۱۲۰ پیش رفته و پس از یک استراحت کوتاه و برگشت به تمپو ۶۰ این بار در هر یک ضرب یک آکورد عوض کرده و در هنگام افزایش تمپو، واحدها را پنج تایی در نظر گرفته و به تدریج تمرین را تا تمپو ۱۲۰ حتی ۱۴۰ یا ۱۵۰ ادامه دهید.
با استفاده صحیح از این تکنیک و دستیابی به سطح سرعت مورد نظر، در هیچ جهش آکوردی به مشکل نخواهید خورد.
نتیجه گیری
با تقسیم بندی یک قطعه موسیقی به قسمت های کوچکتر، و یا ایجاد اتود های تک میزانه، دو میزانه و یا چهار میزانه، و تمرین آنها با استفاده از مترونوم و تکنیک های ارائه شده در بالا، نه تنها می‌توانید سرعت پیشرفت خود را بالا ببرید، بلکه می‌توانید تمرینات خود را در چارچوبی بسیار منظم و حرفه ای انجام دهید و از زمان تمرین و نتیجه ممتاز آن لذت ببرید.